محمدهادی تهرانی

محمدهادی تهرانی
اطلاعات فردی
تاریخ تولد	۱۲۵۳ق
تاریخ وفات	۱۰ شوال ۱۳۲۱ق
محل دفن	حرم امام علی
خویشاوندان; سرشناس	علامه مجلسی • وحید بهبهانی
اطلاعات علمی
استادان	ملاعلی نوری•شیخ مرتضی انصاری•شیخ عبدالحسین طهرانی
شاگردان	میرزا صادق آقا تبریزی•شیخ عبدالکریم حائری یزدی
محل تحصیل	تهران • نجف • اصفهان
تألیفات	تفسیر آیة النور • ذخائر النبوه فی احکام الخیار • رسالة فی المواسعة والمضایقه

محمدهادی تهرانی؛ فقیه شیعه در قرن سیزدهم قمری است که تحصیلاتش را در شهرهای تهران،اصفهان، نجف و کربلا به اتمام رسانید و تالیفات چندی از جمله تفسیر آیة النور، ذخائر النبوه فی احکام الخیار و رسالة الحق و الحکم از وی بر جای مانده است. از جمله حوادث مهم زندگانی وی بحث انتساب تکفیربه ایشان است که این مساله در زمان حیات او، از سوی برخی درباره‌اش عنوان شد.

تهرانی در آثارش علامه محمدباقر مجلسی را دایی و وحید بهبهانی را عموی خود معرفی کرده است.

زندگی‌نامه

تهرانی در ۲۰ رمضان ۱۲۵۳ق در خانواده‌ای روحانی در تهران به دنیا آمد. پدرش، محمدامین، مشهور به «واعظ» بود. او در کتاب مَحجّة العلماء، مجلسی اول (ملامحمدتقی) را جدّ خود، مجلسی دوم (ملامحمدباقر) را دایی و وحید بهبهانی را عموی خود معرفی کرده است. برخی، برای توجیه چگونگی این انتساب‌ها سخنانی گفته‌اند.

درگذشت

شیخ هادی در ۱۰ شوال ۱۳۲۱ق برابر با ۸ دی ۱۲۸۲ش در ۶۸ سالگی درگذشت و در حجره جنوب غربی صحن حرم حضرت علی(ع)، در کنار قبر سید جواد عاملی صاحب مفتاح الکرامه، دفن شد. تنها دختر وی فاطمه نام داشت که در جوانی درگذشت.

تحصیلات

شیخ هادی پس از گذراندن تحصیلات مقدماتی در تهران، به حوزه علمیه اصفهان که در آن زمان بزرگ‌ترین حوزه علمیه در ایران بود رفت و نزد سید محمدباقر خوانساری صاحب روضات الجنات و سید محمدهاشم خوانساری صاحب مبانی الاصول، سید حسن مدرس، ملاعلی نوری و سید محمد شهشهانی به فراگیری علوم منقول و معقول پرداخت، سپس به تهران بازگشت و پس از مدتی راهی عراق شد و در دهه سوم عمر خود در نجف محضر شیخ مرتضی انصاری (درگذشته ۱۲۸۱ق) را درک کرد و پس از وفات وی به کربلا رفت و از درس عبدالحسین طهرانی معروف به شیخ العراقین که گفته می‌شود دایی او بوده است، استفاده کرد. وی پس از وفات شیخ العراقین در ۱۲۸۶ق، به نجف بازگشت و مدتی نزد سید محمدحسن شیرازی درس خواند، سپس خود حوزه درس مستقلی تشکیل داد.

شاگردان

شیوایی بیان، عمق تحقیق، تیزبینی و خوش سبکی او شاگردان فراوانی را به حوزه‌اش جذب کرد. برخی از شاگردان وی عبارت بوده‌اند از:

شیخ شریف (شریف جواهری ؛ متوفی ۱۳۱۴ق)، نواده صاحب جواهر
میرزا صادق آقا تبریزی(متوفی ۱۳۵۱ق)، از مراجع تقلید تبریز و مروج افکار و آثار استادش
شیخ عبدالکریم حائری یزدی، مؤسس حوزه علمیه قم
آقاشیخ علی اصغر خطایی
آقاشیخ فیاض الدین سرخه‌ای زنجانی (فیاض زنجانی)، صاحب ذخائر الامامه فی الخمس
شیخ محسن کوه کمَری گَرگَری
محمدباقر قائنی بیرجندی
میرسیدعلی نجف آبادی
آقامیرزا یوسف آقا مجتهد (متوفی ۱۳۳۷ق)
شیخ علی بن شیخ محمدرضا (کاشف الغطاء؛ متوفی ۱۳۵۰ق)، از نوادگان شیخ جعفر کاشف الغطاء

ویژگی‌های علمی و آرای خاص

ویژگی‌های علمی

استقلال رأی و بیم نداشتن از کثرت و عظمت مخالفان یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های علمی شیخ هادی بود؛ برای نمونه او در محجة العلماء، آرای استادش شیخ مرتضی انصاری را با صراحت و گاه تعبیرات تند (مثلاً زَعَمَ، توهَّمَ) نقد کرد که در محیط علمی آن روز نجف تنش‌هایی به وجود آورد.

برخی از آرای شیخ هادی

شیخ هادی گاهی در فقه، اصول فقه و فلسفه آرایی خلاف آرای مشهور ابراز می‌کرد که بعضی از آنها از آرای منحصر به فرد اوست. او همانند اخباریان، روایات کتب اربعه را معلوم الصدور و حجیت آنها را قطعی می‌دانست. از نظر وی اجماع حجت به شمار نمی‌آید، و به طور کلی اتفاق آرا کاشف از رأی امام نیست؛ باب علم علاوه بر باب علمی (ظنون خاصی که علم به حجیت آنها داریم، مانند خبر واحد)، در هر زمان باز است . شیخ هادی در رساله‌های الحق الیقین و تحقیق الماهیة و الوجود، وجود ذهنی را انکار می‌کند و در مسئله اصالت وجود یا ماهیت، قائل به اصالت و اتحاد هر دو است.

تألیفات

شیخ هادی در فقه، اصول، تفسیر، کلام و فلسفه تألیفاتی داشته است. تعداد آثار او را ۵۶ عنوان و گاه بیشتر ذکر کرده‌اند، زیرا در بعضی موارد از یک اثر با چند عنوان یاد شده است. بسیاری از آثار شیخ هادی به همت شاگردان وی چاپ شده است. برخی از مشهورترین آثار وی اینهاست:

آثار منثور

تفسیر آیة النور که در ۱۲۹۹ در تهران چاپ شده و در ۱۳۷۱/ ۱۳۲۸ش نیز با عنوان اشعه نور در تهران ترجمه و چاپ شده است:
ذخائر النبوه فی احکام الخیار
رسالة فی المواسعة والمضایقه
الرضوان فی الصلح
کتاب البیع
وسیلة النجاه که رساله فارسی عملیه اوست و در ۱۳۰۱ق چاپ شده است.
کتاب الاجتهاد و التقلید
رسالة الحق و الحکم که اولین رساله مستقل در بیان تفاوت بین حق و حکم است و در ۱۳۲۱ق تألیف و در ۱۳۳۰ق چاپ شده است.
رسالاتی در موضوعات متفاوت فقهی و اصولی و جز اینها

آثار منظوم

شیخ هادی بعضی مطالب علمی را به نظم در می‌آورده است ؛ از جمله آثار منظوم اوست:

منظومة فی الغناء
اُرجوزة فی الصلح
ارجوزة فی النحو (منظومه اَلفیّه)
منظومة فی الکلام

حوادث مهم زندگی

از مهم‌ترین حوادث زندگی شیخ هادی، ماجرای تکفیر اوست، ازاینرو گاهی از او با عنوان شیخ هادی «مُکفَّر»(تکفیر شده) یاد کرده‌اند؛ زمینه اصلی این تکفیر، سخنان تند و گاه جسارت آمیز وی در نقد آرای عالمان امامیه و برخی آرای شاذ بوده است. در عین حال، ماجرای مذکور به صورت رسمی صورت نگرفت. به گزارش موسوی اصفهانی در مجلس ترحیم یکی از علمای نجف، یکی از اطرافیان میرزا حبیب الله رشتی (متوفی ۱۳۱۲ق)، فقیه و شارح بزرگ آرای شیخ انصاری، در حضور او، تعبیری به کاربرد که به منزله تکفیر شیخ هادی بود. میرزاحبیب الله سکوت کرد و اینطور تلقی شد که وی این مواجهه را قبول دارد. در همان حال شیخ محمدحسین کاظمی (متوفی ۱۳۰۸ق)، مؤلف هدایة الانام و از همشاگردی‌های شیخ هادی، این تکفیر را نفی کرد که مانع خدشه‌دار شدن شخصیت شیخ هادی شد.

با این‌همه، تبلیغات شدید مخالفان شیخ هادی، مؤثر افتاد، به گونه‌ای که فقط چند تن از فقها، همچون شیخ محمدحسین کاظمی و ملامحمد ایروانی (فاضل ایروانی ؛ متوفی ۱۳۰۶ق)، از وی دفاع کردند، حتی فقیه بزرگی همچون میرزای شیرازی که در آن زمان زعامت و مرجعیت عامه شیعیان را برعهده داشت و در سامرا به سر می‌برد، چاره‌ای جز سکوت ندید. شاگردان شیخ نیز از دور او پراکنده شدند و فقط حدود پانزده تن مخفیانه در درس او حاضر می‌شدند. در هجوم دوباره به شیخ هادی، فقط تعداد اندکی از فقها، همچون شیخ آقارضا همدانی (متوفی ۱۳۲۲) و شیخ محمد طه نجف (متوفی ۱۳۲۳)، مشارکت نداشتند، اما فوت پدر شیخ هادی و شرکت تعدادی از بزرگان نجف در مراسم نماز وی، به بازسازی وِجهه شیخ در میان مردم کمک فراوان کرد.

پانویس

↑ صفری فروشانی، ص ۱۳۹
↑ دوانی، ص ۲۸۱.
↑ تهرانی، ۱۳۲۸ش، مقدمه مصطفوی، ص د و؛ دوانی، ص ۲۸۱-۲۸۴.
↑ امین، ج ۱۰، ص ۲۳۳؛ حرزالدین، ج ۳، ص ۲۲۸
↑ تهرانی، ۱۳۲۸ش، مقدمه مصطفوی، ص ح؛ دوانی، ص ۲۸۵.
↑ حرزالدین، ج ۳، ص ۲۲۵-۲۲۶؛ موسوی اصفهانی، ج ۱، ص ۱۶۶؛ تهرانی، ۱۳۲۸ش، مقدمه مصطفوی، ص و ز، ی بج ؛ دوانی، ص ۹۳
↑ رحمان‌ستایش، مقاله معرفی کتاب «الفوائد الرجالیه».
↑ صفری فروشانی، ص ۱۴۵-۱۴۶
↑ امین، ج ۱۰، ص ۲۳۳؛ صفری فروشانی، ص ۱۴۰.
↑ تهرانی، ۱۳۲۸ش، مقدمه مصطفوی، ص کد
↑ صفری فروشانی، ص ۱۴۷؛ تارا، ص ۲۴۰.
↑ امین، ج ۱۰، ص ۲۳۳؛ تهرانی، مقدمه مصطفوی، ص ید کج ؛ صفری فروشانی، ص ۱۴۶۱۵۱، ۱۵۸؛ نیزرجوع کنید به موسوی اصفهانی، ج ۱، ص ۱۶۷؛ منزوی، ج ۳، ص ۲۶۰۲۲۶۰۳.
↑ مختاری و صادقی، ج ۲، ص ۱۰۵۵۱۰۶۲
↑ امین، ج ۱۰، ص ۲۳۳؛ تهرانی، ۱۳۲۸ش، مقدمه مصطفوی، ص یح، کج
↑ برای نمونه رجوع کنید به تهرانی، ۱۳۲۱، ص ۱۷، ۱۳۶۱۳۷، ۱۶۷، ۱۷۶، ۱۹۳، ۲۱۵؛ دوانی، ص ۲۸۵
↑ ج ۱، ص ۱۶۷ ۱۶۸
↑ نیزرجوع کنید به امین، ج ۱۰، ص ۲۳۳؛ برای اطلاع بیشتررجوع کنید به صفری فروشانی، ص ۱۴۰۱۴۴.
↑ امین، ج ۱۰، ص ۲۳۳
↑ حرزالدین، ج ۳، ص ۲۲۶.

منابع

امین
جواد تارا، تحقیقات و اشارات، قم ۱۳۸۵
محمدهادی تهرانی، اشعه نور: ترجمه و تفسیر آیه نور، ترجمه حسن بن محمدرحیم مصطفوی تبریزی، تهران ۱۳۲۸ ش
محمدهادی تهرانی، محجة العلماء، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۱
محمدبن علی حرزالدین، معارف الرّجال فی تراجم العلماء و الادباء، قم ۱۴۰۵
علی دوانی، شرح حال و آثار و افکار آیت الله بهبهانی، تهران ?(۱۳۹۶)
نعمت الله صفری فروشانی، «رساله حق و حکم و شرح حال شیخ محمدهادی تهرانی»، نامه مفید، سال ۱،ش ۴ (زمستان ۱۳۷۴)
رضا مختاری و محسن صادقی، غنا، موسیقی، قم ۱۳۷۶۱۳۷۷ ش
علینقی منزوی، فهرس اعلام الذریعه الی تصانیف الشیعه، تهران ۱۳۷۷ ش
محمدمهدی موسوی اصفهانی، احسن الودیعه، او، تتمیم روضات الجنات، بغداد ?(۱۳۴۸)

پیوند به بیرون

منبع مقاله:

[1] صفری فروشانی، ص ۱۳۹

[2] دوانی، ص ۲۸۱.

[3] تهرانی، ۱۳۲۸ش، مقدمه مصطفوی، ص د و؛ دوانی، ص ۲۸۱-۲۸۴.

[4] امین، ج ۱۰، ص ۲۳۳؛ حرزالدین، ج ۳، ص ۲۲۸

[5] تهرانی، ۱۳۲۸ش، مقدمه مصطفوی، ص ح؛ دوانی، ص ۲۸۵.

[6] حرزالدین، ج ۳، ص ۲۲۵-۲۲۶؛ موسوی اصفهانی، ج ۱، ص ۱۶۶؛ تهرانی، ۱۳۲۸ش، مقدمه مصطفوی، ص و ز، ی بج ؛ دوانی، ص ۹۳

[7] رحمان‌ستایش، مقاله معرفی کتاب «الفوائد الرجالیه».

[8] صفری فروشانی، ص ۱۴۵-۱۴۶

[9] امین، ج ۱۰، ص ۲۳۳؛ صفری فروشانی، ص ۱۴۰.

[10] تهرانی، ۱۳۲۸ش، مقدمه مصطفوی، ص کد

[11] صفری فروشانی، ص ۱۴۷؛ تارا، ص ۲۴۰.

[12] امین، ج ۱۰، ص ۲۳۳؛ تهرانی، مقدمه مصطفوی، ص ید کج ؛ صفری فروشانی، ص ۱۴۶۱۵۱، ۱۵۸؛ نیزرجوع کنید به موسوی اصفهانی، ج ۱، ص ۱۶۷؛ منزوی، ج ۳، ص ۲۶۰۲۲۶۰۳.

[13] مختاری و صادقی، ج ۲، ص ۱۰۵۵۱۰۶۲

[14] امین، ج ۱۰، ص ۲۳۳؛ تهرانی، ۱۳۲۸ش، مقدمه مصطفوی، ص یح، کج

[15] برای نمونه رجوع کنید به تهرانی، ۱۳۲۱، ص ۱۷، ۱۳۶۱۳۷، ۱۶۷، ۱۷۶، ۱۹۳، ۲۱۵؛ دوانی، ص ۲۸۵

[16] ج ۱، ص ۱۶۷ ۱۶۸

[17] نیزرجوع کنید به امین، ج ۱۰، ص ۲۳۳؛ برای اطلاع بیشتررجوع کنید به صفری فروشانی، ص ۱۴۰۱۴۴.

[18] امین، ج ۱۰، ص ۲۳۳

[19] حرزالدین، ج ۳، ص ۲۲۶.

فقیهان شیعه (قرن ۱۴ قمری) بر اساس سال درگذشت
ساکن ایران	احمد خوئینی(۱۳۰۷ق) • سید محمدباقر خوانساری(۱۳۱۳ق) • سید علی‌اصغر جاپلقی(۱۳۱۳ق) • محمدباقر فشارکی(۱۳۱۴ق) • سید محمد فشارکی(١٣١۶ق) • محمد اشرفی مازندرانی (حجت اشرفی)(۱۳۱۵ق) • ابوالفضل تهرانی(۱۳۱۷ق) • سید محمدهاشم خوانساری(۱۳۱۸ق) • محمدحسن آشتیانی(۱۳۱۹ق) • سید محمدمهدی خوانساری(۱۳۲۴ق) • حبیب‌الله خویی(۱۳۲۴ق) • حسنعلی تهرانی(۱۳۲۵ق) • شیخ فضل‌الله نوری(۱۳۲۷ق) • حبیب خراسانی(۱۳۲۷ق) • قربانعلی زنجانی(۱۳۲۸ق) • محمد شفیع بوشهری(۱۳۲۹ق) • محمدتقی آقانجفی اصفهانی(۱۳۳۲ق) • حبیب‌الله شریف کاشانی(۱۳۴۰ق) • محمد ارباب قمی(۱۳۴۱ق) • سید محمدباقر درچه‌ای(۱۳۴۲ق) • جواد ملکی تبریزی(۱۳۴۳ق) • نورالله نجفی اصفهانی(۱۳۴۶ق) • صادق آقا تبریزی(۱۳۵۱ق) • محمدباقر آیتی(۱۳۵۲ق) • سید ابوالقاسم دهکردی(۱۳۵۳ق) • عبدالکریم حائری یزدی(۱۳۵۵ق) • سید ابوالحسن انگجی تبریزی(۱۳۵۷ق) • سید حسن مدرس(۱۳۵۷ق) • ابوعبدالله زنجانی(۱۳۶۰ق) • محمدرضا مسجدشاهی(۱۳٦٢ق) • آقا نجفی قوچانی(۱۳۶۳ق) • یحیی خویی(۱۳۶۴ق) • مهدی اصفهانی(۱۳۶۵ق) • میرزا محمد فیض قمی (۱۳۷۰ق) • سید محمدتقی خوانساری(۱۳۷۱ق) • عبدالکریم بن ابراهیم خوئینی زنجانی(۱۳۷۱ق) • سید محمد حجت کوه‌کمری(۱۳۷۲ق) • مهدی آشتیانی(۱۳۷۲ق) • سید صدرالدین صدر(۱۳۷۳ق) • محمدجواد انصاری همدانی(۱۳۷۹ق) • سید حسین طباطبایی بروجردی(۱۳۸۰ق) • فاضل تونی(۱۳۸۰ق) • سید ابوالقاسم کاشانی(١٣٨١ق) • سید محمد بهبهانی(۱۳۸۳ق) • سید محمد محقق داماد(۱۳۸۸ق) • محمدتقی آملی(۱۳۹۱ق) • محمدصالح حائری مازندرانی(۱۳۹۱ق) • سید احمد شبیری زنجانی(۱۳۹۳ق) • ابوالحسن شعرانی(۱۳۹۳ق) • سید ابوالحسن رفیعی قزوینی(۱۳۹۵ق) • سید محمدهادی میلانی(۱۳۹۵ق) • میرزا احمد آشتیانی(۱۳۹۵ق) • رحیم ارباب(۱۳۹۶ق) • علی معصومی همدانی(۱۳۹۸ق) • عبدالرحیم ربانی شیرازی(۱۴۰۱ق) • سید محمدحسین طباطبائی(۱۴۰۲ق) • سید عبدالحسین دستغیب(۱۴۰۲ق) • سید اسدالله مدنی(۱۴۰۲ق) • محمد صدوقی(۱۴۰۲ق) • عطاءالله اشرفی اصفهانی(۱۴۰۲ق) • سیده نصرت امین(۱۴۰۳ق) • سید محمدکاظم شریعتمداری(۱۴۰۶ق)
ساکن عراق	زین‌العابدین مازندرانی(۱۳۰۹ق) • حسین‌قلی همدانی(۱۳۱۱ق) • سیدمحمدحسن شیرازی (میرزای شیرازی)(۱۳۱۲ق) • سیدمحمدحسین شهرستانی (شهرستانی ثانی)(۱۳۱۵ق) • محمدحسن مامقانی(۱۳۲۰ق) • محمدهادی تهرانی(۱۳۲۱ق) • محمدطه نجف(۱۳۲۳ق) • حسین خلیلی تهرانی(۱۳۲۶ق) • محمدکاظم خراسانی (آخوند خراسانی)(۱۳۲۹ق) • عبدالله مازندرانی(۱۳۳۰ق) • سید محمدسعید حبوبی (حَبّوبی کبیر)(۱۳۳۳ق) • سید اسماعیل صدر(۱۳۳۸ق) • سید علی داماد(۱۳۳۶ق) • سید محمدکاظم طباطبایی(۱۳۳۷ق) • محمدتقی شیرازی (میرزای دوم)(۱۳۳۸ق) • فتح‌الله غروی اصفهانی (شیخ الشریعة)(۱۳۳۹ق) • مهدی خالصی(۱۳۴۳ق) • ابوتراب خوانساری(۱۳۴۶ق) • شعبان گیلانی(۱۳۴۸ق) • سید حسن صدر(۱۳۵۴ق) • محمدحسین نائینی(۱۳۵۵ق) • ابوالحسن مشکینی(۱۳۵۸ق) • محمدحسین غروی اصفهانی(۱۳۶۱ق) • آقا ضیاء عراقی(۱۳۶۱ق) • سید ابوالحسن اصفهانی(۱۳۶۵ق) • محمد حرزالدین(۱۳۶۵ق) • سید علی قاضی طباطبایی(۱۳۶۶ق) • محمدحسین کاشف‌الغطاء(۱۳۷۳ق) • سید حسین آل‌علی شاهرودی(۱۳۷۳ق) • محمدحسن مظفر(۱۳۷۵ق) • سید عبدالحسین شرف‌الدین(۱۳۷۷ق) • سید جمال‌الدین گلپایگانی(۱۳۷۷ق) • محمدعلی غروی اردوبادی(۱۳۸۰ق) •سیدمحمدحسن حائری(۱۳۸۰ق) • سید عبدالهادی شیرازی(۱۳۸۲ق) • محمدرضا مظفر(۱۳۸۳ق) • محمد خالصی‌زاده(۱۳۸۳ق) • آقابزرگ تهرانی (۱۳۸۹ق) • عبدالحسین امینی(۱۳۹۰ق) • سید محسن حکیم (۱۳۹۰ق) • سید محمود حسینی شاهرودی(۱۳۹۴ق) • حسین حلی(۱۳۹۴ق) • سید حسن موسوی بجنوردی(۱۳۹۶ق) • سید مصطفی خمینی(۱۳۹۷ق) • سید محمدباقر صدر(۱۴۰۰ق)
ساکن هند	سیدعلی‌محمد نقوی (تاج‌العلماء)(۱۳۱۲ق)
ساکن عربستان	علی بن حسنعلی خنیزی(۱۳۶۲ق) • علی بن حسن خنیزی(۱۳۶۳ق)
ساکن سوریه	سید محسن امین(۱۳۷۱ق)
ساکن افغانستان	سید محمدسرور واعظ بهسودی(۱۳۹۸ق)
/ / / /